طناب‌کشی دولت و بخش خصوصی برای انتخاب روز تعطیل
مسئله کاهش ساعات کاری و تعطیلی یک روز در هفته مدت‌هاست که مورد بحث و گفت‌وگوی مردم، بخش خصوصی و دولت قرار گرفته است. موضوعی که لایحه‌ی آن ۵ آذرماه سال ۱۴۰۱ از سوی دولت به مجلس ارائه شد و اواخر خرداد ماه ۱۴۰۲ مورد بررسی کمیسیون اجتماعی مجلس قرار گرفت و در زمستان سال گذشته در صحن علنی مجلس بررسی شد. اگرچه در یک سال اخیر درباره‌ی این لایحه صحبت می‌شود ولی هنوز به نتیجه‌ای قطعی نرسیده است چون بر سر انتخاب روز تعطیل اختلافات بسیاری وجود دارد.
بخش خصوصی معتقد است که تعطیلی روز پنجشنبه، اقتصاد کشور را با چالش‌های متعددی مواجه می‌کند و باید به‌جای پنجشنبه، روز شنبه بهعنوان دومین روز تعطیل هفته انتخاب شود. در مقابل بخش خصوصی، مخالفان تعطیلی شنبه قرار گرفتهاند که معتقدند به دلایل فرهنگی و دینی نمی‌توان این روز را تعطیل کرد و باید پنجشنبه بهعنوان دومین روز تعطیل هفته انتخاب شود.
جدل بر سر شنبه و پنجشنبه از کجا آغاز شد؟
زمستان سال گذشته بود که سید کریم حسینی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی به لایحه اصلاح ماده ۸۷ قانون مدیریت خدمات کشوری اشاره کرد و گفت که قرار است ساعات کاری هفته از ۴۴ به ۴۰ ساعت کاهش یابد و به‌همین خاطر یک روز به تعطیلات آخر هفته اضافه می‌شود. حسینی، در همان زمان گفته بود که معلوم نیست شنبه به تعطیلات آخر هفته اضافه شود یا پنجشنبه.
عباس آرگون، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و تهران، یک هفته پیش از مطرح شدن لایحه تعطیلی دو روز هفته در مجلس شورای اسلامی، تاکید کرده بود که برای بهبود مراودات تجاری، تعطیلی شنبه به‌جای پنجشنبه ضروری است. آرگون تاکید کرده بود: «در صورت تعطیلی پنجشنبه و جمعه، با توجه به تعطیلی شنبه و یکشنبه در سایر کشورها، عملاً ۴ روز ارتباط تجاری‌مان با دنیا قطع است. این در حالی است که کشورهای منطقه در حال انطباق تعطیلی‌شان با کشورهای دیگر هستند و تعطیلاتشان را از روزهای پنجشنبه و جمعه به شنبه و یکشنبه منتقل می‌کنند.»
بخش خصوصی از ابتدا تاکید داشت که تعطیلی پنج‌شنبه‌ها به اقتصاد کشور لطمه وارد می‌کند. در همین رابطه، محمدرضا بهرامن، نایب رئیس اتاق ایران در دی‌ماه سال گذشته اظهار داشت: «برای نقش‌آفرینی در اقتصاد، باید تعطیلات از پنجشنبه و جمعه به جمعه و شنبه منتقل شود تا مانند دیگر کشورهای اسلامی در زمینه تجاری فرصت‌سازی شود و ارتباط با دیگر کشورها محدود نشود.» حسین سلاح‌ورزی که آن وقت‌ها رئیس اتاق بازرگانی ایران بود نیز با تاکید بر تعطیلات شنبه‌ها گفته بود: «ناهماهنگی تعطیلات پایان هفته ایران با دنیا، به روابط تجاری آسیب می‌زند و بر همین اساس تشکل‌های اقتصادی خواستار تعطیلی جمعه و شنبه در فرآیند اصلاح تعطیلات هفتگی هستند.»
روسای اتاق‌های بازرگانی در استان‌های مختلف ایران نیز روز بیستم دی‌ماه بیانیه‌ای را در این زمینه منتشر کردند. در این بیانیه آمده بود: «اعلام تعطیلی روزهای پنجشنبه و جمعه، روزهای کاری مشترک با قاطبه کشورهای جهان را به سه روز در هفته کاهش داده و متضمن خسارت قابل توجهی به مبادلات تجاری خواهد بود. در حالی‌که، درنظرگرفتن تعطیلی روزهای جمعه و شنبه به سبب هم‌آوایی زمانی با غالب کشورها، بالاخص کشورهای اسلامی از تحمیل هزینه‌های غیرضروری بر مراودات بین‌المللی جلوگیری می‌کند. انتخاب روز شنبه به منزله دومین روز تعطیلات هفته نه تنها با ملزومات تجارت جهانی هماهنگ است بلکه با یکسان کردن تقویم کاری با کشورهای همسایه، رونقی تازه به سیاست همسایگی و تحکیم پیوندهای منطقه‌ای می‌بخشد.»
با اینکه نمایندگان اتاق‌های بازرگانی، اتاق اصناف و دیگر نهادهای مرتبط با اقتصاد کشور بر این باور هستند که شنبه‌ها باید تعطیل شود وگرنه از قافله اقتصاد جهان عقب می‌مانیم، بسیاری از افراد معتقدند که شنبه روز تعطیلی یهودیان است و به همین خاطر نباید بهعنوان روز تعطیل انتخاب شود.
موافقت و مخالفت برخی از مراجع تقلید با تعطیلی شنبه
آیت‌الله جوادی آملی، یکی از مراجع تقلید موافق تعطیلی شنبه است. جوادی آملی دراین‌باره گفته است: «از آنجا که تعطیلی روز شنبه هماهنگ شدن با بازار داد و ستدهای اقتصاد جهانی است و مؤثر در حل برخی مشکلات اقتصادی و مهار تورم است و قصد تشبه با مخالفین نیست، بلکه تعامل است، لذا تعطیلی روز شنبه علاوه بر روز جمعه مانعی ندارد.»
محسن پیرهادی، نماینده مردم تهران در مجلس گفته بود که به‌صورت شفاهی و تلفنی از ناصر مکارم شیرازی و نوری همدانی و به‌صورت مکتوب آیت‌الله علوی گرگانی درباره تعطیلی شنبه پرسیده‌اند و آن‌ها اعلام کرده‌اند که «صرف تعطیلی شنبه، تشبه با یهودیت محسوب نمی‌شود.» پیرهادی گفته بود که روز جمعه، روزی آیینی و دینی است و در فرهنگ ما، روز دین و خانواده نام گرفته و باید تعطیل باشد. این نماینده مجلس گفته بود که اگر شنبه تعطیل شود ما همچون اغلب کشورها می‌توانیم روزهای پنجشنبه کار کنیم و شنبه تعطیل باشیم. در حالی که پیرهادی موافقت مکارم شیرازی را نسبت به تعطیلی شنبه اعلام کرده بود. خبرگزاری شفقنا از مخالفت مکارم شیرازی خبر داد. این مرجع تقلید، تعطیلی شنبه را مساوی با همراهی رژیم صهیونیستی قلمداد کرده و گفته بود: «تعطیلی روز شنبه از احکام و رسوم و نمادهای دین یهود است و انجام این کار در بلاد مسلمانان تشبه به یهودیان و تضعیف فرهنگ اسلامی است، خصوصاً در این زمان که رژیم صهیونیستی ظلم و ستم به مظلومان فلسطین را به نهایت رسانده، باید از هر چیزی که شائبه تشبه و نزدیکی به آنان را دارد اجتناب شود و اگر در امور اقتصادی یا مبادلات با جهان مشکلی وجود دارد از طرق دیگر چاره‌اندیشی شود.»
آیت‌الله جعفر سبحانی، یکی دیگر از مراجع تقلید شیعیان نیز در نامه‌ای نوشته بود که تعطیلی روز شنبه از لحاظ داخلی و خارجی قابل ملاحظه است. سبحانی، گفته بود که روز شنبه، روز تعطیلی دشمن است و نباید به رسمیت شناخته شود. این مرجع تقلید گفته بود: «در خمیره هر ایرانی، روز شنبه روز کاری است، مصوبه مجلس بر تعطیلی شنبه، شنا بر خلاف مسیر آب است و اگر هم اقلیتی تعطیل کنند اکثریت از آن پیروی نمی‌کنند و این سبب می‌شود که در جامعه دو دستگی پدید آید که ضرر آن کمتر نیست.» او همچنین به نیمه‌تعطیل بودن روز پنجشنبه اشاره کرده و نوشته بود: «سال‌هاست که بر اثر یک رشته تبلیغات، روز پنجشنبه حالت تعطیلی به خود گرفته و با تصویب تعطیلی روز شنبه، شمار تعطیلی هفته به سه روز خواهد رسید و با بحران تولید که کشور با آن روبروست کاملاً در تضاد است.»
تصویب تعطیلی پنج‌شنبه‌ها و افزایش نگرانی فعالان اقتصادی
ماجرای افزایش تعطیلات آخر هفته از روز ۲۶ فروردینماه شکل تازه‌ای به خود گرفت. چرا که به گفته حسین گودرزی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس در نشست روز ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ این کمیسیون با موضوع تعطیلی پنجشنبه موافقت شد. از آن موقع، بخش خصوصی بیش از قبل پیگیر تعطیل کردن شنبه به جای پنجشنبه بود.
بیست‌وهشتم فروردینماه، صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران در نامه‌های جداگانه به رهبری، دولت و مجلس به افزایش فاصله با دنیا از نظر ارتباطات مالی و تجاری با تعطیلی پنج‌شنبه‌ها اشاره کرد و خواستار تعطیلی شنبه بهعنوان دومین روز تعطیل هفته شد. در نامه حسن‌زاده آمده بود: «در حال حاضر سهم اقتصاد ایران از اقتصاد جهانی تنها در حدود چهار دهم درصد است و در راستای جلوگیری از حذف تدریجی ایران از نقشه تجارت جهانی، هرگونه سیاست‌گذاری در حوزه‌های تأثیرگذار بر تجارت کشور باید به‌دقت انجام شود. در دنیای پرشتاب امروز که گسترش زنجیره‌های ارزش جهانی، وابستگی متقابل اقتصادی و تجاری بین کشورها را به‌شدت افزایش داده، عدم امکان برقراری ارتباطات بانکی، گمرکی و سایر ارتباطات تجاری برای ۴ روز متوالی به معنی ایجاد یک اصطکاک بزرگ در بازار و اساساً مانع رشد و توسعه تجارت و پیوند با اقتصاد بین‌المللی است. ناهماهنگی میان شرکای تجاری و در نتیجه عدم امکان پیگیری کارهای اداری به‌واسطه این وقفه، شرایط را برای کشوری مانند کشور ما که به‌واسطه تحریم‌های ظالمانه، با محدودیت‌های فراوانی روبه‌روست، دشوارتر خواهد ساخت و هزینه‌های مبادله را افزایش خواهد داد.»
امین شاکری، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد کلان اتاق ایران، تعطیلی شنبه به‌جای پنجشنبه را راهی برای افزایش بهره‌وری اقتصاد عنوان کرد. شاکری، بر این باور است که در شرایط تحریم و فشارهای اقتصادی بین‌المللی نباید پنج‌شنبه‌ها تعطیل شود و با این کار، نه تنها شعار سال محقق نمی‌شود بلکه بیش از پیش با اقتصاد دنیا فاصله می‌گیریم.
هرویک یاریجانیان، رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق بازرگانی تهران در یادداشتی به قراردادی بودن تعطیلات اشاره کرده است. یاریجانیان نوشته است: «تعطیلات پایان هفته در جوامع مختلف امری قراردادی است و ابتدا برآیند مطلوبیت و خواست مردم بوده که این قراردادهای نانوشته را ایجاد کرده و بعدها پای قانون وسط آمده تا یک روز به عنوان روز تعطیل رسمی یک کشور شناخته شود. قاعدتا در اجماع ذهنی مردم، عوامل مختلفی از جمله دین رسمی و همچنین مراسم و آیین‌‌‌های سنتی آن فرهنگ در انتخاب روز یا روزهای تعطیل اثرگذار بوده است. به همین دلیل است که کشورهای اروپایی و غربی روز یکشنبه را که بعدها شنبه نیز به آن اضافه شد به عنوان تعطیلات پایان هفته در نظر گرفتهاند. با این حال تغییر این قراردادها جز وجه اجتماعی پررنگ آن، مانع دیگری ندارد و شاید به مرور زمان همه این قراردادها، حتی انتخاب نام روزها نیز به اقتضای زمانه دستخوش تغییر شود.»
محمود نجفی‌عرب، رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز در نامه به عباسعلی کدخدایی، عضو پژوهشکده شورای نگهبان، خواستار تعطیلی روز شنبه به‌جای پنجشنبه شد. در بخشی از نامه رئیس اتاق تهران آمده است: «تعطیلی پنجشنبه با تقلیل دادن روزهای مشترک کاری با کشورهای متعامل تجاری به سه یا حداکثر چهار روز در هفته، می‌تواند موجبات انزوای ایران عزیز از گستره تجارت جهانی را فراهم کرده و اسباب تحمیل زیان‌های غیرقابل جبرانی به بنگاه‌های اقتصادی گردد.»
محمد عبده‌زاده، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت، پیمان سنندجی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و محمدرضا نجفی‌منش، رئیس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران، تعطیلی روز شنبه به جای پنجشنبه را راهی برای توسعه کسب‌وکارها و بهبود ارتباط با بازارهای خارجی و کاهش قیمت تمام شده و افزایش بهره‌وری دانستند.
داود نوده فراهانی، عضو هیئت‌مدیره انجمن صنایع لوازم خانگی ایران و سهراب کارگر، رئیس انجمن ملی پخش ایران هم تعطیلی پنج‌شنبه‌ها را باعث عمیق‌تر شدن شکاف تعاملات اقتصادی ایران و بنگاه‌های فعال در عرصه تجارت با بازارهای دنیا دانسته‌اند. فراهانی معتقد است که «بخش‌خصوصی در حوزه اقتصاد و صنعت با تعطیلی شنبه موافق بوده و امیدوارند با تصویب تعطیلی این روز از سوی شورای نگهبان، بخشی از مسائل و مشکلات کارآفرینانی که همچنان با بازارهای بین‌المللی در تعامل هستند، برطرف شده و عواید این تعاملات، در نهایت به سود مردم ختم شود.»
سهراب کارگر، تاکید داشت که تعطیلی پنج‌شنبه‌ها فاصله اقتصادی ایران با جهان را به ۴ روز می‌رساند و این موضوع ضررهای جبران‌ناپذیری را به همراه دارد. کارگر گفت: «این اختلاف در حمل کالاهای تند مصرف نظیر مواد غذایی آماده، انواع نوشیدنی‌ها، محصولات بهداشتی و آرایشی، لوازم خانگی، محصولات شوینده و محصولات دارویی که بیشتر در سبد عرضه شرکت‌های تحت پوشش انجمن قرار دارد، مشکلاتی را ایجاد کرده است؛ مشکلاتی از قبیل تعطیل بودن گمرکات و مکان‌های عرضه که به حدود چهار روز در هفته می‌رسد.»
فدراسیون طیور ایران، انجمن واردکنندگان دارو، افزودنی و مواد بیولوژیک دام، اتحادیه صادرکنندگان خشکبار ایران، اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران، انجمن واردکنندگان برنج ایران، فدراسیون صنعت آب ایران، سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران، انجمن ملی صنعت پخش ایران، انجمن خودروسازان ایران، انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران، انجمن تولیدکنندگان پلی‌اورتان ایران، اتحادیه سراسری شرکت‌های فنی مهندسی حفاظت الکترونیک و شبکه‌های ایمنی، سندیکای تولیدکنندگان خمیرمایه ایران، انجمن تولیدکنندگان اتانول ایران، سندیکای شرکت‌های شناسایی و مکان‌یابی رادیویی و انجمن صنایع گالوانیزه ایران از تشکل‌های بخش خصوصی هستند که به مجلس شورای اسلامی نامه نوشته و خواستار تعطیلی شنبه به‌جای پنجشنبه بوده‌اند. تاکنون بسیاری از فعالان اقتصادی بخش خصوصی درباره تعطیلی شنبه صحبت کرده‌اند اما با وجود تمام دلایلی که آن‌ها آورده‌اند، نتیجه‌ای نگرفته‌اند.
تصویب مجلس؛ مخالفت شورای نگهبان
در جلسه مجلس شورای اسلامی در روز ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳، لایحه اصلاح ماده ۸۷ قانون مدیریت خدمات کشوری، مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی تصویب کردند که روزهای جمعه و شنبه بهعنوان تعطیلات پایان هفته انتخاب شود و این مصوبه برای تایید به شورای نگهبان ارسال شد. در حالی‌که تصور می‌شد تعطیلی شنبه‌ها به تایید شورای نگهبان برسد، روز شنبه ۱۲ خردادماه در جلسه هیئت‌عالی نظارت که آیت‌الله آملی لاریجانی ریاست آن را برعهده داشت و اکثر اعضا از جمله وزرای کشور، امور اقتصادی و دارایی، روسای سازمان اموراداری و استخدامی، امور مالیاتی و سازمان بورس و اوراق بهادار و رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس شورای اسلامی در آن حضور داشتند، با تعطیلی شنبه‌ها موافقت نشد.
در این جلسه، مصوبه مجلس شورای اسلامی درخصوص جدول تطبیق لایحه اصلاح ماده ۸۷ قانون مدیریت خدمات کشوری بررسی شد. دیدگاه‌های مخالف و موافق درباره این لایحه در این جلسه مطرح و پس از رای‌گیری کاهش ساعات کاری و به‌طور کلی تعطیلی یک روز دیگر از هفته مغایر با سیاست‌های کلی نظام قانون‌گذاری تشخیص داده شد.
یاسر جبرائیلی، نیز شب گذشته در برنامه تهران بیست گفت که به دلیل محرمانگی جلسات نمی‌توان دلیل رد شدن تعطیلی شنبه در هیئت‌عالی نظارت را بازگو کرد.
علی‌اصغر عنابستانی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس یازدهم در این‌باره خاطرنشان کرد: «افزایش تعطیلات آخر هفته، لایحه دولت است و بر اساس اصل قانون اساسی دولت مسئول امور اداری است و کاهش روز و ساعت اداری از اختیارات دولت است. تنها دولت در لایحه اصلاح ماده ۸۷ قانون مدیریت خدمات کشوری، روز تعطیلات آخر هفته را مشخص نکرده بود که مجلس آن را مشخص کرد. چون برخی با تعطیلی شنبه مخالف هستند و دلشان نمی‌خواست که بگویند با شنبه مخالفیم؛ استدلال‌های دیگری کردند و اصل مسئله را زیر سوال بردند. اما به نظر من اصل مسئله قابل خدشه نیست و حتما باید به سمت تعطیلات دو روز در هفته برویم و ساعت کاری را افزایش دهیم که این موضوع منجر به بالا رفتن بهره‌وری می‌شود.»
علیرضا سلیمی، عضو هیئت‌رئیسه مجلس دوازدهم در خصوص مخالفت هیئت‌عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام با تعطیلی یک روز دیگر در هفته گفت: «باید نظر هیئت‌عالی نظارت مجمع تشخیص از طریق شورای نگهبان به مجلس ارائه شود تا تصمیم‌گیری برای رفع ایراد صورت گیرد.» سلیمی، توضیح داد که موضوع تعطیلی شنبه‌ها به کمیسیون اجتماعی مجلس مربوط می‌شود و این کمیسیون باید درباره تعطیلی شنبه یا پنجشنبه تصمیم‌گیری کند. این عضو هیئت‌رئیسه مجلس خاطرنشان کرد: «در صورت اصرار مجلس و پافشاری درباره تعطیلی شنبه‌ها، پروسه طولانی می‌شود برای همین برداشتم این است که تقریباً تعطیلی شنبه‌ها منتفی است و با توجه به اینکه هنوز کمیسیون‌های تخصصی مجلس تشکیل نشده است، عملاً بررسی ایراد هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص به بعد از تشکیل کمیسیون‌ها موکول می‌شود.»
یک گام به عقب یا گام به جلو؟ سوالی که بی‌پاسخ ماند
ارتباطات مالی ایران با جهان به دلایل مختلفی به چالش کشیده شده است. تحریم‌های بین‌المللی و تعطیلی جمعه به جای یکشنبه، موضوعاتی است که تعاملات تجاری ایران با دنیا را تحت شعاع قرار داده‌اند. در صورت تعطیلی پنج‌شنبه‌ها، فاصله ما با اقتصاد بین‌المللی یک روز بیشتر می‌شود و دلیلی که فعالان اقتصادی بخش خصوصی اصرار دارند شنبه‌ها به‌جای پنجشنبه تعطیل شود نیز همین است. اگرچه با تعطیلی شنبه‌ها، هنوز هم از اقتصاد بین‌المللی فاصله خواهیم داشت اما یک قدم به بهبود تعاملات تجاری با دیگر کشورها نزدیک‌تر می‌‌شویم. با این حال، به‌خاطر دلایلی که نامشخص مانده و هنوز به‌طور مشخص اعلام نشده، کاهش ساعت کاری از ۴۴ ساعت به ۴۰ ساعت با تعطیلی یک روز در هفته، منتفی اعلام شده است. سوالی که پس از اعلام منتفی شدن تعطیلی شنبه مطرح می‌شود، این است که هیئت‌عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت به چه دلایلی با این موضوع مخالفت کرده است. از طرفی، چرا طبق گفته‌های یاسر جبرائیلی در آنتن زنده تلویزیون، این موضوع محرمانه است؟ محرمانگی تعطیلی شنبه یا پنجشنبه، مسئله‌ای عجیب و قابل‌تامل است. ای کاش مجمع تشخیص مصلحت، علت این محرمانگی را فاش کند. همچنین، باید دید که آیا پس از اعلام نظر هیئت‌عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت به مجلس شورای اسلامی، بار دیگر موضوع تعطیلی شنبه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد یا مجلس رای، پنج‌شنبه‌ها را بهعنوان دومین روز تعطیل هفته انتخاب می‌کند.