بیش از ۶ ماه از فیلتر اینستاگرام به عنوان یکی از شبکه‌های محبوب کاربران ایرانی می‌گذرد. در این مدت بسیاری از کسب‌وکارهای فعال روی این شبکه از تولید‌کنندگان محتوا گرفته تا فروشندگان محصولات مختلف یا تعطیل شده‌اند یا تا مرز ورشکستگی پیش رفته‌اند.
حالا پس از سپری شدن این اتفاق‌ها وزیر ارتباطات در تازه‌ترین اظهار نظر گفته: «با وجود آسیب و بروز مشکل برای کسب‌وکارها در ماه‌های اول، اکنون روند طبیعی کسب‌وکارهای اینترنتی در جریان است؛ به طوریکه آمار ترافیک شرکت ملی پست از نظر جابجایی تعداد مرسوله‌ها، نسبت به شهریورماه افزایش پیدا کرده است.»
اما این حرف او تا چه حد صحت دارد؟ آیا منظور آقای وزیر این است که با وجود فیلترینگ هنوز کسب‌وکارها به فعالیت در اینستاگرام ادامه می‌دهند؟ یا منظور او این است که با فیلتر اینستاگرام کسب‌وکارهای فعال روی این شبکه اجتماعی از راه‌های دیگری از جمله روی آوردن به پلتفرم‌های داخلی برای ادامه حیات خود استفاده کرده‌اند؟
اظهارات برخی کسب‌وکارهای فعال روی اینستاگرام به کارنگ نشان می‌دهد که این حرف وزیر ارتباطات درست است، اما آنها برای ادامه حیات به جای روی‌آوردن به پلتفرم‌های داخلی، از فیلترشکن استفاده می‌کنند تا بتوانند همچنان در اینستاگرام به فعالیت خود ادامه دهند.
برگشت به نقطه شروع
هرچند هیچ آمار رسمی‌‌ای درخصوص تعداد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و محدود به اینستاگرام تا این لحظه منتشر نشده، اما براساس برآوردهای موسسه پژوهشی بتا در سال گذشته، حدود ۵۰۰ هزار کسب‌وکار استانی و بومی در اینستاگرام صفحه فعال دارند که از این صفحه‌ها هم به‌عنوان بستری برای تبلیغ و هم برای ارتباط با مشتری و ارائه محصولات و فروش آن استفاده می‌کنند.
بنابراین کاملا طبیعی است که با فیلتر اینستاگرام در آخرین روز شهریور ماه سال ۱۴۰۱، بسیاری از کسب‌وکارها که عمده آن را کسب‌وکارهای خرد و خانگی تشکیل می‌دادند با مشکل مواجه شوند. عمده این کسب‌وکارها هم فعالانی بودند که بعد از فیلتر تلگرام در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ به اینستاگرام کوچ کرده بودند.
همان زمان بسیاری از این کسب‌وکارها از تعطیلی کسب‌وکار خود یا متوقف شدن موقتی فعالیتشان خبر می‌دادند و برخی دیگر مجبور شده بودنده برای کسب درآمد به دست‌فروشی به سطح خیابان‌ها پناه ببرند.
حالا بعد از گذشت تقریبا ۷ ماه از این اتفاق برخی از این کسب‌وکارها می‌گویند توانسته‌اند خودشان را با شرایط وقف دهند و به سختی به جریان عادی کار بازگردند.
نوید برهانزهی، یکی از افرادی است که کسب‌وکار در حوزه فروش محصولات سوزندوزی زنان بلوچ در اینستاگرام دارد. او در گفت‌وگو با کارنگ اعلام می‌کند که در ماه‌های اول فیلتر اینستاگرام عملا کسب‌وکارش تعطیل شده بود و امکان فعالیت نداشته و به همین خاطر متحمل خسارات بالایی شده است.
حالا او اعلام می‌کند که بعد از گذشتن ۶ ماه از فیلتر اینستاگرام به جریان عادی کار برگشته و توانسته به سختی خود را با شرایط وقف دهد.
او در این مورد به کارنگ می‌گوید: «اوایل این فیلترینگ، کار سخت بود چون بعد از فیلتر تلگرام به اینستاگرام کوچ کرده بودم و حالا سرویس دیگری برای کوچ مجدد و شروع دوباره فعالیت نداشتم، اما با کمک فیلترشکن حالا دیگر به جریان عادی بازگشته‌ام، کار با فیلترشکن و دورزدن محدودیت‌ها سخت است، اما چاره‌ای وجود ندارد.»
برهانزهی در پاسخ به اینکه چرا با وجود تبلیغات گسترده و اهدای امتیازات مختلف از سمت دولت به سمت استفاده از پلتفرم داخلی نرفته است اعلام کرد: «اکثر مشتریان ما حاضر به نصب یا استفاده از پلتفرم‌های داخلی نیستند و از طرف دیگر بخشی از مشتریان ما را به خاطر نوع فعالیت افراد خارجی تشکیل می‌دهند و نمی‌توان به آنها گفت برای سفارش محصولات سوزندوزی از پیام‌رسان‌های بومی استفاده کنند.»
او تاکید می‌کند تا جایی که از دیگر فعالان بلوچ در اینستاگرام هم خبر دارد آنها هم حاضر نشده‌اند برای ادامه فعالیت خود رو به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی بیاورند و استفاده از فیلترشکن و ماندن در اینستاگرام را ترجیح داده‌اند.
در همین زمینه شبنم بهروز، تولیدکننده محتوا هم اعلام می‌کند که در ماه‌های اول فیلتر اینستاگرام فعالیت آنها به عنوان یک تولیدکننده محتوا متوقف و حتی مجله اینترنتی که برای آن کار می‌کرده نیز به دلیل این فیلترینگ تعطیل شده است. او می‌گوید اما حالا بعد از سپری شدن ۶ ماه از فیلتر اینستاگرام آنها توانسته‌اند با یک برنامه‌ریزی جدید به فعالیت خود بازگردند.
بهروز در این مورد به کارنگ می‌گوید: «به خاطر شرایط جامعه و همینطور فیلتر شدن اینستاگرام در ماه‌های اول این اتفاق، امکان تولید هیچ محتوایی وجود نداشت و عملا کارها در این زمینه متوقف شده بود، اما حالا تیم توانسته با یک برنامه‌ریزی مجدد و البته استفاده از فیلترشکن به فعالیت خود بازگردد.»
او هم می‌گوید بسیاری از بلاگر‌هایی که در اینستاگرام می‌شناسد فعالیت خود را از سر گرفته‌اند، هرچند که به باور او بازخوردها مثل قبل از فیلترینگ اینستاگرام نیست، اما بسیاری ترجیح می‌دهند همچنان و با وجود فیلترینگ در این پلتفرم به کار خود ادامه دهند.
مریم آقابیگی، فعال دیگری در اینستاگرام است که کسب‌وکاری در حوزه فروش لباس دارد. او اعلام می‌کند که از یک سال پیش کار فروش لباس را از طریق اینستاگرام شروع کرده و به درآمد خوبی هم دست پیدا کرده است. به گفته او یک هفته قبل از شروع فیلتر اینستاگرام هم لباس‌های زیادی سفارش داده که با فیلتر شدن این شبکه اجتماعی امکان فروش آنها را نداشته است.
حالا او می‌گوید بعد از گذشت شش ماه شرایط کمی عادی شده و به دلیل استفاده فیلترشکن توسط افراد زیادی توانسته فعالیتش را مجدد شروع کند.
او به کارنگ می‌گوید: «در ماه‌های ابتدای فعالیت واقعا سخت بود، اما الان وضعیت کمی بهتر شده است. درست است که شرایط مانند سابق نیست، کاربران ریزش کرده‌اند، اما انگار که مردم به فیلترینگ عادت کرده باشند و ما هم کار خود را شروع کرده‌ایم و سفارش‌ها را قبول می‌کنیم.»
او هم در پاسخ به اینکه چرا از پیام‌رسان‌های داخلی به جای فعالیت در اینستاگرام استفاده نمی‌کنند توضیح می‌دهد : «در شرایطی می‌توان در این سرویس‌ها فعالیت کرد که مشتری هم در آنجا وجود داشته باشد، وقتی مشتری حاضر به حضور در این سرویس‌ها نیست، فعالیت ما هم در این سرویس‌ها بی‌معنی است. الان دیگر همه فیلترشکن دارند و به همین خاطر کار هم برای ما آسان‌تر شده است.»
بازگشت ترافیک به اینستاگرام
در حالی برخی از کسب‌وکارها هنوز به فعالیت خود روی اینستاگرام با وجود فیلتر آن ادامه می‌دهند که پیش از این بارها وزیر ارتباطات و رئیس سابق شورای عالی فضای مجازی از رشد استفاده پیام‌رسان‌های بومی بعد از فیلتر اینستاگرام گفته‌اند.
برای نمونه اسفند سال گذشته وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با خبرگزاری مجلس با استناد به اینکه درآمد‌های شرکت پست افزایش داشته است، ادعا کرده بود که پیام‌رسان‌های بومی مورد استقبال قرار گرفته‌اند و هم‌اکنون بیش از ۶۰ درصد مردم و کسب‌وکارها به این پیام‌رسان کوچ کرده‌اند.
با این حال آنچه در واقعیت در حال رخ دادن است و آنطور که برخی فعالان این حوزه می‌گویند با این ادعا متفاوت است.
پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو در گفت‌وگو با کارنگ اعلام می‌کند که در حال‌حاضر بازگشت کسب‌وکارها به فضای عادی خود تا حدی از سوی کسب‌وکارهای مختلف تایید می‌شود، اما این نکته مهم است که کسب‌وکارها روی چه پلتفرمی به مدار سابق فعالیت خود بازگشته‌اند.
پورپزشک می‌گوید براساس آمار و اطلاعاتی که در پادرو در اختیار دارند، افزایش ترافیک و شروع دوباره خرید و فروش در فضای آنلاین که مسیر رشد خودش را ادامه می‌دهد بیشتر روی پلتفرم اینستاگرام قابل مشاهده است تا شبکه‌های اجتماعی دیگر
او معتقد است: «نباید فراموش کرد که بعد از فیلتر اینستاگرام چه تعداد کسب‌وکار از بین رفته‌اند ولی این روزها بازگشت ترافیک به اینستاگرام کم‌وبیش مشهود است. میزان تولید محتوا در این شبکه اجتماعی هم دوباره زیاد شده است و ترافیک وفروش در حال بازگشت به حالت نرمال خودش است.»
او ادامه می‌دهد: «فروشگاه‌هایی که توانسته‌اند از دوران رکود جان سالم به‌در ببرند و تاب‌آوری داشته باشند در پادرو کم نیستند و میزان ترافیک و فروش آنها این مساله را تایید می‌کند.»
او در پاسخ به اینکه رشد درآمد شرکت پست فکت خوبی برای نشان دادن برگشتن کسب‌وکارها به جریان طبیعی کارشان بعد از فیلتر اینستاگرام است یا خیر می‌گوید: «باید به صورت شفاف مشخص شود که این رشدی که از آن صحبت می‌شود نسبت به چه زمانی اتفاق افتاده است، آیا نسبت به ماه قبل از شهریور و فیلتر اینستاگرام این رشد اتفاق افتاده یا این رشد مربوط به زمان حال و بعد از فیلتر اینستاگرام که ترافیک‌ها افت کرده بود؛ رخ داده است. در هر صورت افزایش آمار فروش آنلاین و استفاده از خدمات پستی در اسفندماه طبیعی است. باید دید این افزایش یا رشد با چه روشی و در چه بازه زمانی محاسبه شده است.»
آنطور که فعالان این حوزه اعلام می‌کنند بازگشت ترافیک به اینستاگرام یک نکته جالب دارد و آن اینکه مردم تا چه حد به سمت استفاده از فیلترشکن رفته‌اند.
بررسی روی پر نصب‌ترین اپلیکیشن‌های دانلود شده تنها در گوگل‌پلی نشان می‌دهد که از میان ۳۰ اپلیکیشن پردانلود ایرانیان در این فروشگاه اندرویدی در هفته نخست سال ۱۴۰۲، ۱۷ اپلیکیشن در بخش فیلترشکن‌ها جای گرفته‌اند.
همچنین بر اساس پیمایشی که روزنامه فرهیختگان سال گذشته منتشر کرد، ۳۰ درصد اعضای این پیمایش گفته‌اند پیش از محدودیت‌های اینترنت از پروکسی و فیلترشکن استفاده می‌کردند و اکنون این نسبت به ۶۰ درصد رسیده است. از میان این افراد ۷۰ درصد از فیلترشکن‌های رایگان و ۳۰ درصد از فیلترشکن‌های پولی استفاده می‌کنند و ماهانه بین ۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان به این منظور هزینه می‌کنند. بدین ترتیب بازار فیلترشکن‌ها به رقمی نزدیک ۱۶ هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.